Μήπως φταίει η ισταμίνη;

Η ισταμίνη είναι μία βιοχημική ουσία που ο οργανισμός μας χρησιμοποιεί καθημερινά σε πλήθος λειτουργιών του. Δρα ως νευροδιαβιβαστής, συμμετέχοντας στη μετάδοση σημάτων μεταξύ των νευρικών κυττάρων, ως ρυθμιστής του ανοσοποιητικού, ενεργοποιώντας την άμυνα του οργανισμού όταν εντοπίζει κάτι "ξένο", όπως ιούς, βακτήρια ή αλλεργιογόνα και ως ενεργός μεσολαβητής σε φλεγμονώδεις αντιδράσεις, αποτελώντας μέρος της φυσιολογικής αμυντικής αντίδρασης του οργανισμού μας.

Για τους περισσότερους από εμάς η ισταμίνη λειτουργεί αθόρυβα, όμως όταν αυτή παράγεται σε αυξημένη ποσότητα ή όταν προσλαμβάνεται μέσω της διατροφής από άτομα με ευαισθησία σε αυτήν ή όταν δεν αποδομείται επαρκώς, τότε μπορεί να οδηγήσει σε μία σειρά από ανεπιθύμητα συμπτώματα που μπορούν να επηρεάσουν το δέρμα, το αναπνευστικό, το γαστρεντερικό και το νευρικό μας σύστημα. Αυτή η πολυεπίπεδη δυνητική επίδραση της ισταμίνης είναι εξάλλου και ο λόγος, για τον οποίο τα συμπτώματά της συχνά παρερμηνεύονται εσφαλμένα ως αλλεργία ή ακόμη και ως "δυσανεξία".

Ο όρος δυσανεξία στην ισταμίνη (Histamine Intolerance), αν και δεν έχει ακόμη πλήρως αποδεδειγμένα διαγνωστικά κριτήρια λόγω έλλειψης επικυρωμένων βιοδεικτών, χρησιμοποιείται συχνά ανεπίσημα – δηλαδή χωρίς εγγεγραμμένη ιατρική διάγνωση – για να περιγράψει την αυξημένη ευαισθησία ορισμένων ανθρώπων στην ισταμίνη ή την ανισορροπία της ουσίας στον οργανισμό λόγω αυξημένης παραγωγής ή μειωμένης αποδόμησής της.

Που βρίσκεται η ισταμίνη;

Η ισταμίνη παράγεται στο σώμα μας από το αμινοξύ L-ιστιδίνη μέσω ενός ενζύμου που ονομάζεται ιστιδινική αποκαρβοξυλάση και αποθηκεύεται κυρίως στα μαστοκύτταρα και στα βασεόφιλα.

Τα μαστοκύτταρα είναι ένας τύπος κυττάρων του ανοσοποιητικού που λειτουργούν κατά μία έννοια σαν "συναγερμός". Όταν αντιληφθούν ότι χρειάζεται άμεση αντίδραση (λόγω αλλεργιογόνου, παθογόνου, τραυματισμού, απότομης αλλαγή της θερμοκρασίας, στρες κ.ο.κ.), απελευθερώνουν ισταμίνη σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Βρίσκονται κυρίως στο δέρμα, στο αναπνευστικό και στο γαστρεντερικό, δηλαδή στα σημεία όπου το σώμα έρχεται σε άμεση επαφή με το περιβάλλον.

Τα βασεόφιλα, από την άλλη, είναι λευκά αιμοσφαίρια που βρίσκονται κυρίως στο δέρμα, στους βλεννογόνους, στο έντερο, στους πνεύμονες και στο αίμα και περιέχουν ισταμίνη και άλλες φλεγμονώδεις ουσίες, τις οποίες απελευθερώνουν όταν ο οργανισμός χρειάζεται άμυνα ή εμφανίσει κάποια αλλεργική αντίδραση.

Ισταμίνη, τέλος, θα συναντήσουμε και στο εντερικό μικροβίωμα είτε ως παράγωγο ορισμένων βακτηρίων, είτε ως συστατικό των τροφών που καταναλώνουμε.

Μηχανισμός αποδόμησης

Αφού απελευθερωθεί και επιτελέσει τον σκοπό της, η ισταμίνη πρέπει να απομακρυνθεί δια του μεταβολισμού της, κάτι που γίνεται κυρίως από δύο ένζυμα, το DAO και το HNMT.

Το ένζυμο DAO (Diamine Oxidase) λειτουργεί στο έντερο και "καθαρίζει" την ισταμίνη που προέρχεται από τις τροφές ή την παραγωγή βακτηρίων, ενώ το HNMT (Histamine-N-Methyltransferase) δρα σε ιστούς όπως το δέρμα, το ήπαρ και ο εγκέφαλος και διασπά την ενδογενή ισταμίνη, δηλαδή εκείνη που παράγουν τα ίδια τα κύτταρα του οργανισμού.

Όταν τα ένζυμα αυτά δε λειτουργούν επαρκώς για λόγους που θα αναλύσουμε πιο κάτω, η ισταμίνη συσσωρεύεται και τότε είναι που αρχίζουν τα ανεπιθύμητα συμπτώματα.

Δερματικά συμπτώματα

Κνίδωση – Εξάνθημα που εμφανίζεται ξαφνικά με εξογκώματα (σαν τσιμπήματα), συνοδευόμενο από φαγούρα. Εδώ, η μείωση τροφών υψηλής ισταμίνης μπορεί να μειώσει τη συχνότητα και την ένταση των επεισοδίων.

Πομφοί – Τοπικά πρηξίματα ή φουσκάλες στο δέρμα, συχνά με ερυθρότητα γύρω τους

Έντονος κνησμός – Δυνατή φαγούρα που μπορεί να συνοδεύει φλεγμονή ή ερεθισμό

Ερυθρότητα – Κοκκίνισμα του δέρματος, αποτέλεσμα της διαστολής των αιμοφόρων αγγείων

Flushing – Ξαφνικό έντονο κοκκίνισμα, κυρίως στο πρόσωπο και τον λαιμό, με αίσθηση ζέστης (έξαψη)

Έκζεμα – Σε άτομα με ατοπική δερματίτιδα, η ισταμίνη, αν και δεν αποτελεί πρωτογενή αιτία του προβλήματος, μπορεί να επιδεινώνει τον κνησμό, οδηγώντας σε έξαρση.

Υπάρχουν βεβαίως και περιπτώσεις που θα μπορούσαν εσφαλμένα να συσχετιστούν με την ανισορροπία ισταμίνης, κατά τις οποίες όμως η ίδια η ουσία δεν εμπλέκεται. Τέτοιες περιπτώσεις είναι η ψωρίαση, οι μυκητιάσεις (π.χ. Candida), η ακμή, το διαβητικό δέρμα, η σμηγματορροϊκή δερματίτιδα κ.α..

Αναπνευστικά συμπτώματα

Βήχας μετά από γεύμα – Ξηρός ή ελαφρά παραγωγικός βήχας που εμφανίζεται σύντομα μετά την κατανάλωση τροφής

Φτέρνισμα – Επαναλαμβανόμενα φτερνίσματα χωρίς εμφανή αλλεργιογόνα, κυρίως μετά από έκθεση σε τροφή ή οσμές

Ρινική συμφόρηση ή καταρροή – Αίσθημα βουλωμένης μύτης ή αυξημένες εκκρίσεις (σαν "κρύωμα χωρίς λόγο")

Αίσθηση "τσιμπήματος" στη μύτη – Ελαφρύς ερεθισμός ή κάψιμο στα ρουθούνια, παροδικής διάρκειας

Επιδείνωση άσθματος – Εντονότερα συμπτώματα σε συγκεκριμένα ερεθίσματα, όπως τροφές, μυρωδιές ή αλλαγές θερμοκρασίας

Γαστρεντερικά συμπτώματα

Καούρα ή αίσθημα "καψίματος" στο στομάχι – Προκαλείται από διέγερση των λεγόμενων Η2 υποδοχέων στο γαστρικό τοίχωμα

Κράμπες – Πόνος ή σφίξιμο χαμηλά στην κοιλιά, κυρίως μετά από γεύματα

Διάρροια – Υδαρή κένωση, πιθανώς με συνοδό ερεθισμό του εντέρου

Φούσκωμα μετά από τρόφιμα υψηλής ισταμίνης – Αίσθημα πληρότητας και αερίων, ειδικά μετά από τρόφιμα όπως τυριά ή κρασί

Ναυτία μετά από κατανάλωση κρεσιού, αλλαντικών ή παλαιωμένων τυριών – Ήπια δυσφορία ή τάση για εμετό μετά την κατανάλωση τροφών πλούσιων σε ισταμίνη

Νευρολογικά συμπτώματα

Πονοκέφαλοι μετά από κατανάλωση σοκολάτας, κρασιού ή τυριών – Πιεστικός ή παλλόμενος πόνος, συχνά σχετιζόμενος με τρόφιμα πλούσια σε ισταμίνη

Αίσθημα υπερέντασης ή ανησυχίας – Νευρικότητα χωρίς εμφανή εξωτερική αιτία

Αϋπνία – Δυσκολία στον ύπνο ή συχνές διακοπές μέσα στη νύχτα

Επεισόδια Brain Fog – Θολούρα στη σκέψη, δυσκολία συγκέντρωσης ή αίσθημα "βαριάς" νοητικής λειτουργίας

Καρδιοαγγειακές αντιδράσεις

Ταχυπαλμία – Ύπαρξη δυνατού ή γρήγορου καρδιακού ρυθμού

Υπόταση – Πτώση της αρτηριακής πίεσης που μπορεί να προκαλεί ζάλη ή αδυναμία

Ταχυκαρδία μετά από κατανάλωση αλκοόλ – Αύξηση καρδιακού ρυθμού μετά την πρόσληψη ποτών που περιέχουν ισταμίνη ή προκαλούν απελευθέρωσή της

Προφανώς και τα παραπάνω συμπτώματα δεν εμφανίζονται σε όλους. Σε κάθε άτομο, το "ασθενές σημείο" μπορεί να είναι διαφορετικό, σε κάποιον το έντερο, σε άλλον το δέρμα, σε άλλον το αναπνευστικό κ.ο.κ..

Τέλος, σε καταστάσεις, όπως το MCAS (Mast Cell Activation Syndrome) ή η λεγόμενη μαστοκυττάρωση, τα μαστοκύτταρα απελευθερώνουν πολύ περισσότερη ισταμίνη από το φυσιολογικό, προκαλώντας ένα ευρύ φάσμα δερματικών, αναπνευστικών και γαστρεντερικών συμπτωμάτων.

Τι αυξάνει την ισταμίνη;

Η εύρυθμη λειτουργία των ενζύμων που μεταβολίζουν την ισταμίνη, επηρεάζεται από γενετικούς παράγοντες, ορμονικές μεταβολές (κορτιζόλη, αδρεναλίνη, σεροτονίνη, προγεστερόνη, ινσουλίνη, οιστρογόνα κ.α.), φλεγμονές (κυρίως στην περιοχή του έντερου, οπως είναι το Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου, η Νόσος Crohn κ.α.), λήψη φαρμάκων (κυρίως ιβουπροφένη, ασπιρίνη, μετφορμίνη, SSRIs, διουρητικά, μυοχαλαρωτικά κ.α.), διατροφικές ελλείψεις (βιταμίνες C, B6, B12, ψευδάργυρος, χαλκός κ.α.), κατανάλωση αλκοόλ (το αλκοόλ αναστέλλει γενικότερα τη λειτουργία του DAO, ενώ ποτά που έχυν υποστεί ζύμωση όπως είναι το κρασί, η μπύρα και η σαμπάνια περιέχουν ταυτόχρονα ισταμίνη σε υψηλές συγκεντρώσεις), εντερική δυσβίωση (κυρίως λόγω της υπερανάπτυξης του Lactobacillus, ενός "καλού" βακτηρίου που συναντούμε σε ζυμωμένες τροφές), ηπατική δυσλειτουργία (το συκώτι λειτουργεί ως "φίλτρο" στη μεταβολική αποδόμηση της ενδογενούς ισταμίνης μέσω του ενζύμου HNMT), στρες, έντονη άσκηση, απότομες εναλλαγές της θερμοκρασίας κ.α..

Τροφές που επηρεάζουν

Τα τρόφιμα που σχετίζονται με την ισταμίνη μπορούν να χωριστούν σε δύο κατηγορίες:

Τρόφιμα υψηλής περιεκτικότητας σε ισταμίνη

Παλαιωμένα τυριά (παρμεζάνα, ροκφόρ κ.α.), αλλαντικά (σαλάμι, προσούτο κ.α.), καπνιστά τρόφιμα (καπνιστός σολομός), κονσέρβες (τόνος, σαρδέλες κ.α.), ζυμωμένα τρόφιμα (γιαούρτι, κεφίρ, τουρσιά, ξίδι, kombucha, σάλτσα σόγιας κ.α.), μη φρέσκα κρέατα και ψάρια (ειδικά αν δεν έχουν διατηρηθεί σωστά), μαγειρεμένα φαγητά που έχουν αποθηκευτεί για μέρες ή και ώρες κ.α.

Τρόφιμα που προάγουν την απελευθέρωση ισταμίνης

Ντομάτες, φράουλες, εσπεριδοειδή (πορτοκάλι, μανταρίνι, λεμόνι, γκρέιπφρουτ κ.α.), σοκολάτα και κακάο, ξηροί καρποί (ιδίως καρύδια και φιστίκια), αβγά (κυρίως το ασπράδι), αναψυκτικά με καφεΐνη, θαλασσινά, ανανάς, μπαχαρικά (κανέλα, γαρίφαλο, πάπρικα κ.α.) κ.α.

Σε αυτό το σημείο πρέπει να σημειωθεί πως η σχέση ανάμεσα στην τροφή και την αύξηση της ισταμίνης που οδηγεί σε συμπτώματα, όπως αυτά που περιγράψαμε, αναφέρεται σε άτομα με ευαισθησία στην ισταμίνη και όχι ως κανόνας που αφορά τον γενικό πληθυσμό.

Εξετάσεις

Για να ελέγξει κάποιος αν έχει πρόβλημα με την ισταμίνη, μπορεί να προβεί στις παρακάτω εξετάσεις:

DAO στον ορό (αιματολογική) – Μετρά τη δραστικότητα του ενζύμου DAO. Αν είναι χαμηλή, υποδηλώνει "δυσανεξία στην ισταμίνη"

Ισταμίνη αίματος (αιματολογική) – Μετρά τα επίπεδα ισταμίνης στο αίμα. Αν είναι αυξημένα, ενδέχεται να υπάρχει πρόβλημα

Αναλογία DAO / Ισταμίνης (αιματολογική) – Βοηθά στην κατανόηση της ισορροπίας παραγωγής και αποδόμησης ισταμίνης

Ισταμίνη στα ούρα (24ωρη συλλογή) – Λιγότερο συνηθισμένη, αλλά δείχνει αν ο οργανισμός αποβάλλει μεγάλες ποσότητες ισταμίνης.

Γονιδιακός έλεγχος (π.χ. AOC1 ή HNMT) – Μπορεί να γίνει με δείγμα σάλιου και δείχνει αν υπάρχει γενετική προδιάθεση για μειωμένη λειτουργία των ενζύμων που αποδομούν την ισταμίνη

Διατροφική παρέμβαση

Μία δίαιτα χαμηλή σε ισταμίνη (Low Histamine Diet) δεν είναι απλώς μία δίαιτα αποκλεισμού, αλλά ένα εργαλείο αξιολόγησης και αποφόρτισης. Μία ορθή διατροφική προσέγγιση περιλαμβάνει τα εξής:

Προτίμηση φρέσκων τροφών που καταναλώνονται άμεσα

Αποφυγή μακράς αποθήκευσης μαγειρεμένων γευμάτων

Περιορισμός ζυμωμένων, παλαιωμένων και καπνιστών τροφών, κρασιού, μπίρας κ.ο.κ.

Επιλογή απλών γευμάτων, ειδικότερα σε περιόδους έξαρσης (π.χ. ρύζι, κοτόπουλο, πατάτα, κολοκυθάκι κ.α.)

Υποστήριξη DAO – Η βιταμίνη C, ο ψευδάργυρος, ο χαλκός και οι βιταμίνες Β βοηθούν τη λειτουργία του DAO

Συμπερίληψη σταθεροποιητικών των μαστοκυττάρων (κουερσετίνη, λουτεολίνη κ.α.) – Κόκκινο κρεμμύδι (ιδιαίτερα οι εξωτερικές στρώσεις), μήλα (κυρίως η φλούδα), φρέσκα μύρτιλα, βατόμουρα, κράνμπερι, κόκκινα σταφύλια, μαϊντανός, πράσινο τσάι, μπρόκολο, λάχανο, κουνουπίδι κ.α.

Σταδιακή επανεισαγωγή τροφών μετά από διάστημα 10–14 ημερών

Η παραπάνω προσέγγιση βοηθά στον εντοπισμό των τροφών που πράγματι ενοχλούν, χωρίς περιττούς αποκλεισμούς.

Στο Εναλλακτικό Εργαστήρι Διατροφικής Αγωγής παρέχουμε ολοκληρωμένες δια ζώσης και εξ αποστάσεως διαιτολογικές υπηρεσίες που μπορούν να σας βοηθήσουν να βρείτε ξανά την ισορροπία στη διατροφή και στην καθημερινότητά σας.