Ο όρος
τροφική επιλεκτικότητα (Food Selectivity) περιγράφει την επίμονη αποδοχή περιορισμένου αριθμού τροφών, συχνά με έντονη αποστροφή σε νέες γεύσεις και υφές. Αν και συχνά εμφανίζεται ως φυσιολογικό αναπτυξιακό στάδιο, ειδικότερα της παιδικής ηλικίας, σε ορισμένες περιπτώσεις εξελίσσεται σε χρόνιο πρόβλημα με επιπτώσεις στη διατροφική επάρκεια, την ψυχολογία και την κοινωνική ζωή.
Μία συχνή παρανόηση θέλει την τροφική επιλεκτικότητα να περιορίζεται στο κομμάτι των διατροφικών προτιμήσεων, χαρακτηρίζοντας ένα άτομο απλά ως ιδιότροπο με το φαγητό. Ωστόσο, στην πραγματικότητα, η τροφική επιλεκτικότητα ενδέχεται να περιλαμβάνει έντονη αποφυγή συγκεκριμένων τροφών με βάση αισθητηριακά ή και ψυχολογικά χαρακτηριστικά. Μάλιστα, σε πιο βαριές μορφές της, μπορεί να συνδέεται ακόμη και με
Διαταραχή Αποφευκτικής / Περιοριστικής Πρόσληψης Τροφής (ARFID), όπως ορίζεται στο DSM-5.
Τι είναι η ARFID;
Η
Αποφευκτική / Περιοριστική Πρόσληψη Τροφής (Avoidant / Restrictive Food Intake Disorder) είναι μία διαταραχή με ψυχολογικά και ιατρικά χαρακτηριστικά, η οποία απαιτεί εξειδικευμένη διάγνωση και παρέμβαση. Η ARFID εντάχθηκε στο
Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο των Ψυχικών Διαταραχών (DSM-5) μόλις το 2013 και αφορά πολύ σοβαρές μορφές τροφικής επιλεκτικότητας που όμως – σε αντίθεση με τη νευρική ανορεξία – δε συνδέεται με την εικόνα σώματος.
Η Διαταραχή Αποφευκτικής / Περιοριστικής Πρόσληψης Τροφής δεν σχετίζεται με φόβο αύξησης βάρους ή διαστρεβλωμένη εικόνα σώματος, δεν αποτελεί απλή "φάση" ή ήπια ιδιοτροπία στο φαγητό και δεν οφείλεται σε πολιτισμικά ή θρησκευτικά πλαίσια αποφυγής τροφών.
Συμπτώματα
Τα βασικά συμπτώματα της διαταραχής ARFID ή αλλιώς της Τροφικής Επιλεκτικότητας στην πιο βαριά μορφή της, συνοψίζονται στην αποφυγή ή τον περιορισμό της πρόσληψης τροφής σε βαθμό που οδηγεί σε:
Σημαντική απώλεια βάρους ή αδυναμία αύξησης του
(κυρίως σε παιδιά).
Ανεπάρκεια θρεπτικών συστατικών
(αναιμία, έλλειψη βιταμινών κ.ο.κ.).
Εξάρτηση από συμπληρώματα ή παρεντερική σίτιση.
Σημαντική δυσλειτουργία στην κοινωνική και επαγγελματική ζωή λόγω της αποφυγής γευμάτων.
Πιθανά αίτια
Τα πιθανά αίτια ανάπτυξης τροφικής επιλεκτικότητας μπορούν να διαφέρουν από άνθρωπο σε άνθρωπο, με τα πιο συχνά να είναι τα εξής:
Αναπτυξιακά στάδια: Συχνή η νεοφοβία μεταξύ 2–6 ετών.
Αισθητηριακή επεξεργασία: Υπερευαισθησία σε γεύση, υφή, μυρωδιά, ήχο μάσησης και θερμοκρασία.
Ψυχολογικοί παράγοντες: Τραυματικές εμπειρίες, όπως πνιγμός, έμετος ή αλλεργική αντίδραση.
Νευροαναπτυξιακές διαταραχές: Εμφανίζεται έως και στο 70% των παιδιών με Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος και Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας.
Οικογενειακό περιβάλλον: Πίεση για φαγητό, συγκρουσιακές καταστάσεις, απουσία θετικής μίμησης.
Επιπτώσεις
Οι βασικές επιπτώσεις της τροφικής επιλεκτικότητας είναι η εμφάνιση διατροφικών ανεπαρκειών σε σίδηρο, ψευδάργυρο, βιταμίνη D, εδώδιμες ίνες κ.α., η επιβράδυνση της ανάπτυξης ή ο αυξημένος κίνδυνος παχυσαρκίας λόγω της μονότονης διατροφής, η κατάπτωση της γνωστικής λειτουργίας και της συγκέντρωσης, η κοινωνική απομόνωση, η συναισθηματική πίεση στο οικογενειακό περιβάλλον, το αυξημένο άγχος, η ενίσχυση δυσλειτουργικών συμπεριφορών κ.α..
Πότε απαιτείται παρέμβαση;
Η τροφική επιλεκτικότητα πρέπει οπωσδήποτε να αξιολογείται από ειδικό όταν:
Περιορίζεται σε λιγότερες από 15 τροφές.
Προκαλεί καθυστέρηση σωματικής ανάπτυξης ή ελλείψεις.
Συνοδεύεται από αποφυγή κοινωνικών περιστάσεων ή άγχος.
Διατροφικές παρεμβάσεις
Η αντιμετώπιση της τροφικής επιλεκτικότητας απαιτεί υπομονή και συντονισμό. Ορισμένες από τις πλέον τεκμηριωμένες στρατηγικές περιλαμβάνουν τα εξής:
Σταδιακή έκθεση: Η μέθοδος "Systematic Desensitization" έχει αποδειχθεί αποτελεσματική.
Δομημένο περιβάλλον γευμάτων: Σταθερές ώρες, αποφυγή περισπασμών, ήρεμη ατμόσφαιρα.
Γονεϊκή μίμηση: Κατανάλωση ποικιλίας τροφών από το οικογενειακό περιβάλλον.
Εναλλαγή υφών και θερμοκρασιών: Διερεύνηση αισθητηριακών προτιμήσεων.
Παιχνίδι και συμμετοχή: Η χρήση τροφών σε δημιουργικές δραστηριότητες αυξάνει την εξοικείωση.
Διεπιστημονική προσέγγιση: Παρέμβαση διαιτολόγου, εργοθεραπευτή και ψυχολόγου με εμπειρία σε feeding therapy.
Επίλογος
Η τροφική επιλεκτικότητα δεν αποτελεί απλή ιδιοτροπία, αλλά μία σύνθετη συμπεριφορική διαταραχή που συχνά σχετίζεται με αισθητηριακούς, ψυχολογικούς ή και νευροαναπτυξιακούς παράγοντες. Ανεξαρτήτως ηλικίας, η κατανόηση των υποκείμενων αιτιών και η κατάλληλα σχεδιασμένη παρέμβαση αποτελούν καθοριστικά βήματα για τη διαχείρισή της. Μέσα από επιστημονικά τεκμηριωμένες μεθόδους και διεπιστημονική συνεργασία, μπορεί να ενισχυθεί η διατροφική ποικιλία, να βελτιωθεί η σχέση με το φαγητό και να υποστηριχθεί η συνολική ευεξία και λειτουργικότητα του ατόμου.
Στο Εναλλακτικό Εργαστήρι Διατροφικής Αγωγής παρέχουμε ολοκληρωμένες δια ζώσης και εξ αποστάσεως διαιτολογικές υπηρεσίες που μπορούν να σας βοηθήσουν να αναπτύξετε μία πιο θετική και ισορροπημένη σχέση με το φαγητό.
Σχόλια (0)