Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε για τα αιθέρια έλαια

Όλοι, λίγο-πολύ, έχουμε μία ιδέα σχετικά με τα αιθέρια έλαια. Ωστόσο, λίγοι είναι εκείνοι που γνωρίζουν πού πραγματικά χρησιμεύει το καθένα από αυτά, τις ιδιότητες, τις αντενδείξεις και τις δοσολογίες τους κατά περίπτωση.

Έτσι, άτομα που επιθυμούν να μυηθούν στον κόσμο της αρωματοθεραπείας, της παρασκευής χειροποίητων προϊόντων ατομικής φροντίδας και της παρασκευής σπιτικού σαπουνιού, βρίσκονται συχνά αντιμέτωπα με ένα σωρό από εύλογες απορίες, όπως "πόσο αιθέριο έλαιο μπορώ να προσθέσω στα σαπούνια και στα προϊόντα περιποίησής μου;", "ποια αιθέρια έλαια είναι φωτοτοξικά;", "ποια αιθέρια έλαια δίνουν ωραίους συνδυασμούς;" κ.ο.κ..

Κατ' αρχάς, να επισημάνουμε πως τα αιθέρια έλαια είναι πτητικές ουσίες που υπάρχουν στους λεγόμενους ελαιογόνους αδένες πολλών φυτών και μπορούν να απομονωθούν και να εξαχθούν μέσω της απόσταξης του ατμού (otto), της ψυχρής έκθλιψης ή της εκχύλισης με τη χρήση κάποιου διαλύτη (absolute) των ανθών, των φύλλων, των καρπών ή της φλοίδας του κορμού τους.

Τα αιθέρια έλαια έχουν ιδιαίτερα ευρεία χρήση με πιο βασικές εφαρμογές την αρωματοθεραπεία, την αρωματοποιία, τη σαπωνοποιία, την κοσμετολογία, την παρασκευή προϊόντων ατομικής φροντίδας και καθαριστικών κ.α.. 

Σε αντίθεση με αυτό που πιστεύουν πολλοί, τα αιθέρια έλαια δεν έχουν απλώς ευχάριστο άρωμα, αλλά αποτελούν προϊόντα εξαιρετικά υψηλής συμπύκνωσης με ισχυρά δραστικά συστατικά. Συνεπώς, πρέπει να χρησιμοποιούνται πάντα με υπευθυνότητα, αλλά και γνώση των ιδιοτήτων και των αντενδείξεών τους.

Στην παρούσα ενότητα θα προσπαθήσουμε να δώσουμε απαντήσεις σε γενικά ερωτήματα που αφορούν το σύνολο των αιθέριων ελαίων. Ως εκ τούτου, και για λόγους οικονομίας, δε θα αναφερθούμε καθόλου στις επιμέρους ιδιότητες του κάθε αιθέριου ελαίου, για τις οποίες όμως μπορείτε να αντλήσετε πληροφορίες από τις περιγραφές των αιθέριων ελαίων που διαθέτουμε στο ηλεκτρονικό μας κατάστημα.

Γενικές αντενδείξεις

Λόγω των ισχυρών τους ιδιοτήτων, τα αιθέρια έλαια δεν πρέπει ποτέ να χρησιμοποιούνται αδιάλυτα.

Εξαίρεση στον παραπάνω κανόνα αποτελούν τα αιθέρια έλαια της λεβάντας, του τεϊόδεντρου, του μύρου και του γερανιού, καθώς επίσης και εκείνα που είναι ήδη διαλυμένα σε κάποιο έλαιο. Στο ηλεκτρονικό μας κατάστημα θα βρείτε αιθέριο έλαιο από γιασεμί, νέρολι, τριαντάφυλλο και χαμομήλι, διαλυμένα σε λάδι jojoba σε ποσοστό 5%.

Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα, η χρήση των αιθέριων ελαίων πρέπει να γίνεται αποκλειστικά και μόνο κατόπιν σύμφωνης γνώμης γιατρού. Τέτοιες περιπτώσεις είναι:

✘ Σε γυναίκες κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης και του θηλασμού
✘ Σε βρέφη κάτω του ενός έτους
✘ Σε άτομα με υπέρταση ή σοβαρές νευρικές διαταραχές

Φωτοτοξικότητα

Τα αιθέρια έλαια εσπεριδοειδών και συγκεκριμένα εκείνα που εξάγονται μέσω της ψυχρής έκθλιψης της φλοίδας του καρπού τους (γκρέιπφρουτ, λεμόνι, μανταρίνι, μοσχολέμονο, περγαμόντο κ.α.), είναι φωτοτοξικά που σημαίνει πως η χρήση τους μπορεί να προκαλέσει δερματική φωτοευαισθησία στην υπεριώδη ηλιακή ακτινοβολία.

Κατά τη χρήση λοιπόν των συγκεκριμένων αιθέριων ελαίων συστήνεται η αποφυγή της απευθείας έκθεσής μας στον ήλιο για τουλάχιστον 4 ώρες από την εφαρμογή τους.

Εξαίρεση μεταξύ των εσπεριδοειδών αποτελεί το αιθέριο έλαιο του πορτοκαλιού, το οποίο – λόγω της διαφορετικής μεθόδου εξαγωγής του (απόσταξη) – έχει αμελητέα φωτοτοξικότητα. Τέλος, τα αιθέρια έλαια νέρολι και πέτιγκρεϊν – αν και προέρχονται από τη νεραντζιά, η οποία είναι επίσης εσπεριδοειδές – απέχουν πολύ από το να θεωρηθούν φωτοτοξικά, καθώς εξάγονται από τα άνθη και τα φύλλα του δέντρου αντίστοιχα και μάλιστα μέσω ατμοαπόσταξης.

Τοξικότητα

Κάποια αιθέρια έλαια μπορούν σε συγκεκριμένες ποσότητες να γίνουν ακόμη και τοξικά, κάτι που σημαίνει πως μπορούν να προκαλέσουν ακόμη και δηλητηρίαση. Αυτό ωστόσο αφορά μόνο την περίπτωση της εσωτερικής τους χρήσης (κατάποσης).

Πέραν πάντως του κινδύνου που ελλοχεύει γενικότερα από τη μη ορθή χρήση των αιθέριων ελαίων, η εσωτερική τους κατανάλωση – τουλάχιστον από εμάς – δε συστήνεται, καθώς δεν υπάρχουν επαρκή επιστημονικά στοιχεία σχετικά με την ασφάλεια τους σε κάθε περίπτωση.

Πέραν πάντως από τις γενικές αντενδείξεις, την φωτοτοξικότητα και την τοξικότα που μπορεί να έχουν κάποια αιθέρια έλαια, θα πρέπει πάντα να προσέχουμε και τις επιμέρους αντενδείξεις του καθενός ξεχωριστά (πρόκληση ερεθισμών σε ευαίσθητες επιδερμίδες, πρόκληση πονοκεφάλου κ.α.).

Τρόπος χρήσης & δοσολογία

Σαν μέσο διάλυσης των αιθέριων ελαίων χρησιμοποιείται συνήθως κάποιο έλαιο βάσης ή κάποια έτοιμη βάση σε μορφή κρέμας ή gel. Το νερό, καθώς παρέχει ιδιαίτερα περιορισμένη διαλυτότητα, χρησιμοποιείται συνήθως σε περιπτώσεις όπως το λουτρό, το ποδόλουτρο, οι κομπρέσες και ο αρωματισμός του χώρου.

Σε σχέση λοιπόν με το μέσο διάλυσής τους, αλλά και την ηλικία του χρήστη, τα περισσότερα αιθέρια έλαια μπορούν να χρησιμοποιηθούν στις παρακάτω αναλογίες:

Σε λιπαρή βάση

≤ 2,0% αιθέριου ελαίου για άτομα ηλικίας μεταξύ 12 και 65 ετών
≤ 1,5% αιθέριου ελαίου για παιδιά ηλικίας μεταξύ 6 και 12 ετών
≤ 1,0% αιθέριου ελαίου για παιδιά ηλικίας μεταξύ 4 και 6 ετών και άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών
≤ 0,5% αιθέριου ελαίου για παιδιά ηλικίας μεταξύ 1 και 4 ετών
≤ 0,2% αιθέριου ελαίου για βρέφη (με τη σύμφωνη γνώμη γιατρού)

Για τη μετατροπή των παραπάνω ποσοστών αιθέριου ελαίου σε σταγόνες, θα πρέπει να λάβετε υπόψιν πως μία σταγόνα ισούται με περίπου 0,05g. Έτσι, ο υπολογισμός του γίνεται εύκολα με τη χρήση της παρακάτω απλής συνάρτησης: 

Αν για παράδειγμα ανήκουμε στην πρώτη κατηγορία (μεταξύ 12 και 65 ετών) και επιθυμούμε να υπολογίσουμε την ποσότητα του αιθέριου ελαίου που πρέπει να προσθέσουμε σε 250g ελαίου βάσης για να πληροί τη μέγιστη προτεινόμενη δοσολογία του 2%, τότε έχουμε:

0,02 × 250 = 5 γραμμάρια

Εφόσον λοιπόν μία σταγόνα αιθέριου ελαίου ισούται με 0,05 γραμμάρια, τότε τα 5 γραμμάρια ισοδυναμούν με 100 σταγόνες.

Σε νερό

7-12 σταγόνες ανά λίτρο νερού για άτομα ηλικία μεταξύ 12 και 65 ετών.
4-6 σταγόνες ανά λίτρο νερού για παιδιά μεταξύ 4 και 12 ετών και άτομα άνω των 65 ετών.
2-3 σταγόνες ανά λίτρο νερού για παιδιά μεταξύ 1 και 4 ετών

Ειδικότερα για την περίπτωση του ποδόλουτρου, αρκούν μόλις 1-2 σταγόνες αιθέριου ελαίου ανά λίτρο νερού, ενώ αν πρόκειται να αρωματίσετε το χώρο σας με τη χρήση ειδικής συσκευής, η ακριβής ποσότητα που θα χρησιμοποιήσετε έχει να κάνει και με το προσωπικό σας γούστο, αλλά και με την ένταση του αρώματος του αιθέριου ελαίου που πρόκειται να χρησιμοποιήσετε.

Ανά προϊόν

Οι δοσολογίες των αιθέριων ελαίων επί του τελικού προϊόντος - εκτός από το μέσο διάλυσής τους και την ηλικία του χρήστη - μπορούν να διαφέρουν σημαντικά και ανάλογα με το προϊόν, στο οποίο πρόκειται να προστεθούν. Έτσι, ειδικότερα για την παρασκευή προϊόντων ατομικής φροντίδας και περιποίησης, έχουμε τις παρακάτω ενδεικτικές αναλογίες:

Κρέμες προσώπου	≤ 1,0%
Κρέμες σώματος	≤ 2,5%
Λάδια προσώπου	≤ 1,5%
Λάδια σώματος	≤ 3,0%
Σαπούνια	≤ 2,0%

Ειδικότερα για την παρασκευή σαπουνιού, η μέγιστη δοσολογία για κάποια αιθέρια έλαια (π.χ. λεβάντα, τεϊόδεντρο, χαμομήλι κ.α.) μπορεί να φτάσει ακόμη και το 3% επί του τελικού προϊόντος (60 σταγόνες ή 3g / 100g), ενώ σε άλλα (π.χ. αιθέρια έλαια τύπου otto) η δοσολογία μπορεί να περιοριστεί ακόμη και στο 0,2% αντίστοιχα (4 σταγόνες ή 0,2g / 100g).

Οι παραπάνω δοσολογίες αναφέρονται στην προσθήκη ενός ή περισσότερων αιθέριων ελαίων. Σε κάθε περίπτωση, τα ποσοστά είναι τα μέγιστα ενδεικτικά, κάτι που σημαίνει πως εσείς μπορείτε να πειραματιστείτε και με μικρότερες ποσότητες ανάλογα με το προσωπικό σας γούστο και το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Προφυλάξεις

Όπως ήδη αναφέραμε, τα αιθέρια έλαια - πλην ελαχίστων εξαιρέσεων - δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται αδιάλυτα. Επίσης, είναι μάλλον προφανές πως πρέπει να φυλάσσονται μακριά από παιδιά. Όσον αφορά τις γυναίκες που βρίσκονται στο στάδιο της εγκυμοσύνης και του θηλασμού, καθώς και στα άτομα με σοβαρά προβλήματα υγείας, συστήνεται η ελάχιστη δοσολογία και πάντα μετά τη σύμφωνη γνώμη γιατρού. Σε κάθε περίπτωση πάντως, η χρήση οποιουδήποτε αιθέριου ελαίου πρέπει να γίνεται μόνον εφόσον γνωρίζουμε τυχόν αντενδείξεις του. Σε κάθε άλλη περίπτωση, η χρήση τους είτε θα πρέπει να αποφεύγεται, είτε να γίνεται μετά από την ενημέρωση και τη σύμφωνη γνώμη του γιατρού μας.

Εθνικό Κέντρο Άμεσης Βοήθειας (ΕΚΑΒ): 166

Κέντρο Δηλητηριάσεων: 210 7793777

Αιθέρια έλαια