Η πραγματική ιστορία του Άι Βασίλη

Η ιστορία του Santa Claus (στην Ελλάδα Άι Βασίλης) αποτελεί ένα συνονθύλευμα μύθων που ταξίδεψαν μέσα στο χρόνο για να καταλήξουν σε αυτό που τα παιδιά περιμένουν με ανυπομονησία τις ημέρες των Χριστουγέννων. Ας ξεχάσουμε όμως για λίγο τον Άι Βασίλη και ας μιλήσουμε για τον... Άγιο Νικόλαο!

Ο Άγιος Νικόλαος γεννήθηκε τον 3ο μ.Χ. αιώνα στα Πάταρα της Λυκίας και ήδη από νεαρή ηλικία αφιερώθηκε στον ασκητικό βίο. Μέσα σε λίγα μόλις χρόνια κατάφερε να χειροτονηθεί Ηγούμενος της μονής Σιών και να αναγορευτεί σε Επίσκοπο Μύρων της Λυκίας.

Από τη θέση πλέον του Επισκόπου, ο Νικόλαος ανέπτυξε έντονη φιλανθρωπική δράση. Ωστόσο κατά τους διωγμούς του Αυτοκράτορα Διοκλητιανού κατά των χριστιανών, εξορίστηκε μέχρι την άνοδο του Μ. Κωνσταντίνου, κατά την εποχή του οποίου επανήλθε στη θέση του, όπου παρέμεινε έως και το θάνατό του.

Άγιος Νικόλαος όπως... Santa Nikolaus!

Το όνομα του Αγίου Νικολάου ταξίδεψε και ρίζωσε παντού σε ολόκληρη την Ευρώπη μέσω της διάδοσης του Χριστιανισμού. Έτσι, ανήμερα της γιορτής του, ο Saint Nikolaus ή Sint-Nicolaas συχνά παριστάνεται με ιερατική στολή και επισκοπική ράβδο να μοιράζει δώρα στα παιδιά. Μάλιστα, κατά την ολλανδική εκδοχή του, ο Sinterklaas παρουσιάζεται να έχει σαν βοηθό του έναν Μαυριτανό υπηρέτη, τον Μαύρο Πητ (Zwarte Piet).

Ανατρέχοντας όμως ακόμα πιο πίσω στους αιώνες και συγκεκριμένα στην περίοδο των προχριστιανικών χρόνων, θα συναντήσουμε τον ασπρογένη θεό Odin, ο οποίος την ίδια περίοδο του χρόνου επισκεπτόταν τα παιδιά με το οχτάποδο άλογό του. Σύμφωνα με μία εκδοχή της γερμανικής λαογραφίας, επειδή το οχτάποδο άλογο του Odin, ο Sleipnir, πεινούσε, τα παιδιά άφηναν κοντά στο τζάκι τις μπότες τους γεμάτες με άχυρο. Έπειτα, ο Odin θα ευχαριστούσε τα παιδιά, γεμίζοντας τις μπότες τους με δώρα. Με τον εκχριστιανισμό της Γερμανίας ο μύθος του Odin εξασθενεί και με τον καιρό ξεχνιέται, χωρίς όμως να ξεχαστούν τα δώρα, οι μπότες και οι κρεμασμένες κάλτσες στο τζάκι.

Την επινόηση του στολισμένου ελάτου τη χρωστάμε κι αυτή στους Γερμανούς, μία ιδέα που φαίνεται να ήρθε στη χώρα μας επί βασιλείας του Βαυαρού Όθωνα το 1833. Με την επικράτηση του δυτικού εθίμου του χριστουγεννιάτικου δέντρου, το καραβάκι σταδιακά υποχώρησε από το προσκήνιο, χωρίς όμως να εξαφανιστεί. Βεβαίως, αν ανατρέξουμε ακόμα πιο πίσω, θα δούμε πως πριν την εξάπλωση του Χριστιανισμού στον ελλαδικό χώρο, κατά την ίδια περίοδο του έτους, οι άνθρωποι απέδιδαν φόρο τιμής στον Ποσειδώνα, θεό της θάλασσας, των νερών και της βλάστησης και προστάτη των ναυτικών και των ψαράδων. Η σταδιακή αυτή αντικατάσταση των παλαιών παγανιστικών και άλλων εορτών από χριστιανικές γιορτές ξεκινά ήδη από την εποχή του Μεγάλου Κωνσταντίνου και ολοκληρώνεται στη διάρκεια των επόμενων αιώνων.

Ο Άγιος Νικόλαος πάει Αμερική

Την παράδοση του Αγίου Νικολάου μεταφέρουν στις Η.Π.Α. Ολλανδοί κυρίως άποικοι, ώσπου το 1804, λίγο μετά την Αμερικανική Επανάσταση, ο John Pintard, ιδρυτής του συλλόγου New York Historical Society, προβάλλει τον Άγιο Νικόλαο ως προστάτη της Νέας Υόρκης.

Το 1809, ένα άλλο μέλος του New York Historical Society, ο συγγραφέας Washington Irving, σε μία σατιρική εκδοχή του για την ιστορία της πόλης, παρουσιάζει τον Santa Claus όχι πια σαν επίσκοπο, αλλά σαν έναν μικροκαμωμένο Ολλανδό με ναυτική πίπα που φέρνει δώρα στα κρυφά, περνώντας μέσα από τις καμινάδες.

Το 1823, η εικόνα του αερικού-ξωτικού που περιέγραφε ο Irving, αναβιώνει χάρη σε ένα ποίημα με τίτλο "Μία επίσκεψη του Αγίου Νικολάου" (A Visit From St. Nicholas), περισσότερο γνωστό και σαν "Η νύχτα πριν τα Χριστούγεννα" (The Night Before Christmas). Στο ποίημα αυτό ο St. Nicholas παρουσιάζεται σαν ένα χαριτωμένο ξωτικό, παχουλό, με άσπρα γένια και κόκκινα μάγουλα, ντυμένο με γούνα και φορτωμένο με ένα μεγάλο και λερωμένο από τις στάχτες των τζακιών σάκο γεμάτο με δώρα.

Ο Άι Βασίλης πίνει Coca-Cola

Τις δεκαετίες που ακολούθησαν, η φιγούρα του Άι Βασίλη εμπλουτίστηκε με βοηθούς-ξωτικά, ταράνδους κ.α., προσθήκες που έχουν τις ρίζες τους κυρίως στην γερμανική και σκανδιναβική μυθολογία.

Όμως η φιγούρα του Santa Claus όπως την γνωρίζουμε σήμερα, παγιώθηκε και διαδόθηκε σε παγκόσμιο επίπεδο μέσα από τις διαφημίσεις της Coca-Cola, όταν οι διαφημιστικές ανάγκες της εταιρείας απαίτησαν τη σύνδεση του αναψυκτικού με τον Χειμώνα και το κρύο, καθώς μέχρι τότε η κατανάλωσή του είχε ταυτιστεί κυρίως με τους θερινούς μήνες. Έτσι, το 1931 η Coca-Cola ανέθεσε στον εικονογράφο Haddon Sundblom να απεικονίσει τον Saint Nick, μία φιγούρα που ο Sundblom θα ζωγράφιζε για την εταιρεία τα επόμενα 33 χρόνια, χρησιμοποιώντας σαν μοντέλο έναν παχουλό φίλο του.

Ποιος ήταν τελικά ο Άι Βασίλης;

Ο Άγιος Βασίλειος γεννήθηκε το 330 μ.Χ. στην Καισάρεια της Καππαδοκίας. Ο πατέρας του, επίσης Άγιος Βασίλειος, ήταν καθηγητής ρητορικής και η μητέρα του Αγία Εμμέλεια, κόρη ρωμαίου αξιωματούχου, ο οποίος είχε πεθάνει ως χριστιανός μάρτυρας. Ο Άγιος Βασίλειος αφιέρωσε τη σύντομη ζωή του στη συγγραφή δογματικών συγγραμμάτων και στο φιλανθρωπικό του έργο. Πέθανε την 1η Ιανουαρίου του 379 μ.Χ. σε ηλικία μόλις 50 ετών, καταπονημένος και από την ασκητική ζωή που ακολουθούσε σχεδόν καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής του.

Γιατί Άι Βασίλης και όχι Άι Νικόλας;

Σε κάποιες περιοχές, όπου επικράτησε η Ορθόδοξη εκδοχή του Χριστιανισμού συναντούμε ένα παράδοξο, κατά το οποίο η περίοδος των Χριστουγέννων συνδέεται, όχι με τον Άγιο Νικόλαο όπως είθισται, αλλά με τον Άγιο Βασίλειο. Μία λογική εξήγηση γι' αυτό το φαινόμενο σχετίζεται με τη μετάβαση από το Ιουλιανό στο Γρηγοριανό Ημερολόγιο.

Σύμφωνα με το Παλαιό, Ιουλιανό Ημερολόγιο, η γιορτή του Αγίου Νικολάου πέφτει στις 19 Δεκεμβρίου, η οποία σχεδόν συμπίπτει χρονικά με το χειμερινό ηλιοστάσιο, ημέρα που στα προχριστιανικά χρόνια ήταν αφιερωμένη στον θεό Ήλιο. Το χειμερινό ηλιοστάσιο, κατά το οποίο έχουμε τη μικρότερη μέρα του χρόνου, δεν έχει σταθερή ημερομηνία, ωστόσο πέφτει πάντα μεταξύ 20 και 23 Δεκεμβρίου.

Με τη μετάβαση στο Νέο Ημερολόγιο το 1924, η γιορτή του Αγίου Νικολάου μετατοπίστηκε στις 6 Δεκεμβρίου, ενώ το ίδιο συνέβη και με τη γιορτή του Αγίου Βασιλείου (από τις 14 Ιανουαρίου στην 1η Ιανουαρίου). Έτσι, με βάση τη νέα διάταξη των εορτών στο ημερολόγιο και τη σύνδεση των δώρων με την Πρωτοχρονιά, η φιγούρα που «κλήθηκε» να αναλάβει τον ρόλο του δωροφόρου δεν ήταν πια ο Άγιος Νικόλαος, αλλά ο Άγιος Βασίλειος.